Dva kilometra od rafinerije ulja u Modriči nalazi se između 20 i 25 hiljada tona kiselog gudrona. Ovo su podaci koje je za Radio Slobodna Evropa (RSE) potvrdilo Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju entiteta Republika Srpska.
Riječ je o otpadu koji nastaje pri preradi upotrebljavanih motornih i industrijskih ulja sa sumpornom kiselinom i aktivnom glinom.
Ova ulja su se prikupljala u rafineriji do 1996. godine. Otpad koji je ostajao nakon prerade je transportovan do deponije hemijskog otpada u obližnjem naselju Garevac.
Rafineriju ulja u Modriči, na sjeveroistoku Bosne i Hercegovine, prije 15 godina je kupila ruska kompanija NjeftegazInKor, firma kćerke ruskog državnog preduzeća Zarubežnjeft. Rusi su bili dužni da, prema ekološkoj dozvoli, uklone hemijski otpad.
Kako navode u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju za RSE to se do danas nije desilo.
Iz modričke rafinerije nisu odgovorili za RSE zbog čega nisu sanirali deponiju.
Za građane deponija ekološki problem
Deponija kiselog gudrona nalazi se u naselju u kome živi oko 2.000 građana. Ovaj dio Modriče je izgrađen nakon završetka rata u Bosni i Hercegovini (1992.-1995.). Opština Modriča je dodijelila placeve na ovoj lokaciji građanima koji su u tom gradiću bile izbjeglice i raseljena lica.
Jedan od njih je Anđelko Ilić, koji je kuću napravio prije dvadesetak godina.
Objekat se nalazi 150 metara od deponije hemijskog otpada.
“Užasno smrdi kad ugrije. Ljeti je najgore. Ne znam koliko se puta to zapalilo. Kud su nam ovdje podijelili placeve. Nama bi svanulo kad bi se to riješilo”, priča Ilić za RSE.
Kuću je napravila i Rada Smiljić, koja je u Modriču došla tokom rata iz Vozuće, sela udaljenog stotinjak kilometara. Ona objašnjava da na deponiji dolazi do požara usljed visokih temperatura.
“Kad se zapali i prestane goriti, onda dim danima tuši. Ljeti smrdi gore nego zimi. Osjeti se na goriva i ulja. Mislim da nikoga ne interesuje što to još postoji i zagađuje”, kaže Rada Smiljić.
Mile Purić je predsjednik mjesne zajednice u kojoj je smještena deponija hemijskog otpada. Prema njegovim riječima, građani su se obraćali lokalnoj vlasti da se problem deponije riješi, ali bezuspješno.
“Cijela gudronska jama je u suštini u našem naselju. Sigurno je da je ovo veliki ekološki problem i krajnje vrijeme je da se riješi”, ističe Mile Purić.
Mještani se plaše i za ispravnost vode koju piju.
“Samo jedna ulica ima gradsku vodu. Svi ostali imamo bunare. Bojimo se za vodu, jer taj otpad natapa zemlju”, priča Vlado Tokić.
Neispravnost vode zbog hemijskog odlagališta do sada nije utvrđena.
U blizini deponije nalazi se i Specijalna bolnica za hroničnu psihijatriju.
Šta kažu u Opštini Modriča?
Kako navode u Opštini Modriča, hemijska deponija ugrožava zdravlje stanovništva. Studija o zagađenosti nije rađena 15 godina, odnosno od kada je u vlasništrvu ruske kompanije.
“Studije su već zastarjele. Radila ih je Rafinerija ulja Modriča, prije privatizacije, prije dvadesetak godina na zahtjev resornih ministarstava u Vladi RS”, kaže za RSE Jovica Radulović, načelnik Opštine Modriča.
Prva ekološka dozvola koju je izdalo resorno ministarstvo Rafineriji ulja Modriča nakon privatizacije Zarubežnejfta bila je uslovljena saniranjem gudronske jame. Nikada to pitanje nije riješeno, a ekološke dozvole su počele da se produžavaju
Jovica Radulović, načelnik Opštine Modriča
On smatra da ruski vlasnici izbjegavaju saniranje deponije hemijskog otpada na području ove opštine.
“Prva ekološka dozvola koju je izdalo resorno ministarstvo Rafineriji ulja Modriča nakon privatizacije Zarubežnejfta bila je uslovljena saniranjem gudronske jame. Nikada to pitanje nije riješeno, a ekološke dozvole su počele da se produžavaju”, kaže Radulović.
Pored rafinerije ulja u Modriči, kompanija NjeftegazInKor u Bosni i Herecegovini vlasnik je i jedine rafinerije nafte u Brodu, na sjeveru BiH.
I u okviru brodske rafinerije se nalazi deponija istog hemijskog otpada kao i u Modriči. Ni ovu deponiju Rusi nisu sanirali.
Privatizacijske pregovore vodila je Vlada bh. entiteta Republika Srpska, a ugovor o prodaji parafirao je početkom 2007. godine u Moskvi Milorad Dodik, tadašnji entitetski premijer.
Ove kompanije danas su dio “Optima grupe”, društva za proizvodnju i promet naftom i naftnim derivatima koje je osnovano 2008. godine u Banjaluci. Osnivač “Optima Grupe” je ruska kompanija NjeftegazinKor, koja je kćerka firma ruskog državnog preduzeća “Zarubežnjeft”.
Da li je razgovarano o saniranju sa ruskom kompanijom?
Saniranje deponija hemijskog otpada bilo je više puta tema razgovora nadležnih u Vladi entiteta Republika Srpska, gdje se nalaze rafinerije, i predstavnika obje rafinerije i Zarubežnjefta.
Oni su sredinom 2019. godine posjetili Antverpen u Belgiji gdje je odlagalište hemijskog otpada sanirano i pretvoreno u zelenu površinu sa solarnom elektranom. Belgijanci su, kako navode u nadležnom ministarstvu RS, bili spremni da procijene stanje i daju preporuke za trajno zbrinjavanje hemijskog otpada.
“Prolongiranju aktivnosti je doprinijela i globalna situacija prouzrokovana pandemijom COVID-19 iz razloga što se nisu mogle realizovati posjete stručnjaka iz belgijske kompanije”, kažu za RSE u Ministarstvu za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS.
Navode i da će sanaciju deponije finansirati modrička rafinerija ulja.
Rusi nisu prihvatili uništavanje otpada 2012. godine
Ruski vlasnici naftne industrije u RS nisu pristali na prijedlog uništavanja otpada koje je nadležnom entitetskom ministarstvu prije deset godina dostavilo preduzeće Kemokop iz Modriče. Ova firma se bavi transportom hemikalija i zbrinjavanjem opasnog otpada.
U dokumentaciji, u koji je Radio Slobodna Evropa imao uvid, predlagana je neutralizacija hemijskih deponija u Brodu i Modriči.
Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS podržalo je inicijativu modričkog Kemokopa da sa njemačkim partnerima sanira obje deponije, ali su ruski vlasnici rafinerija odbili prijedlog.
Prema dostupnoj dokumentaciji, otpad je trebao da bude spaljen u Njemačkoj. Vrijednost projekta za saniranje deponije u okolini Modriče, je procijenjena na najmanje deset miliona eura.
U nadležnom ministarstvu za RSE navode i kako bi se u trajno zbrinjavanje otpada i saniranje zemljišta trebalo da uključi i Opština Modriča, jer je “izdala dozvolu za odlaganje gudronskog otpada”.
Prije tri godine, Radovan Višković, predsjednik Vlade RS, je najavio da će za saniranje gudronskih jama RS tražiti donatorska sredstva namijenjena za zaštitu životne sredine.
Tim planom bi praktično dijelom ili u cjelosti, ruski vlasnici rafinerija bili oslobođeni plaćanja saniranja deponija gudrona.
“Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS je 2011. godine kandidovalo prema Delegaciji Evropske komisiji projekat rješavanja zbrinjavanja gudronskih jama, kroz listu prioritetnih IPA projekata iz Republike Srpske. Na žalost, ova inicijativa nije dobila podršku Delagacije Evropske unije u BiH”, saopšteno je iz ovog ministarstva 2016. godine.
Inače, jedina rafinerija motornih ulja u Bosni i Hercegovini je trenutno u milionskim gubicima i suočava se sa tužbama bivših radnika.
Akumulirani gubitak Rafinerije u Modriči iznosio je krajem septembra ove godine više od 109 miliona maraka (oko 55 miliona eura), pokazuje finansijski izvještaj objavljen na stranici Banjalučke berze.
Rafinerija ulja u Modriči osnovana je 1954. godine kao hemijska zanatska radnja. Razvoj dostiže šezdesetih godina prošlog vijeka, kada je izrasla u prepoznatljivog proizvođača motornih ulja i maziva na tržištu bivše Jugoslavije.
/Arnes Grbešić, RSE/